بازار خودرو ایران چه زمانی از بحران خارج می شود؟
بررسی «شامخ» وسایل نقلیه و قطعات وابسته در هفت ماه گذشته از اتمام روند رکودی این صنعت از ابتدای سال جاری حکایت دارد. روند رکود خودرو از اردیبهشت‌ماه امسال آغاز شد و در شهریورماه به پایین‌ترین حد خود بعد از مهرماه سال گذشته رسید؛ با‌این‌حال در مهرماه با عبور از مرز ۵۰، نقطه پایانی بر این مسیر رکودی گذاشت. هر چند رکود خودرو در مهرماه به اتمام رسیده، اما دست‌اندرکاران و فعالان خودرو در نظرسنجی شامخ نسبت به آینده اظهار تردید کردند.
طبق گزارشی که اتاق بازرگانی ایران در این زمینه تهیه کرده، شاخص «شامخ» وسایل نقلیه و قطعات وابسته در مهرماه روی عدد ۵۷.۸واحد ایستاد و ۱۵.۴واحد رشد را نسبت به شهریور ثبت کرد. از اردیبهشت تا شهریورماه امسال شامخ کل گروه خودرو پایین‌تر از مرز ۵۰ ایستاده بود که نشان می‌دهد این صنعت از ابتدای سال جاری درگیر رکود شدیدی بوده است. رقم ۵۰ مرز مهمی در شامخ محسوب می‌شود. درواقع پایین‌تر از رقم ۵۰ در شامخ نشان از وضعیتی نامطلوب دارد. بر این اساس عدد محاسبهشده چنانچه زیر ۵۰ باشد، اما از عدد محاسبهشده ماه قبل بیشتر باشد، نشان می‌دهد سرعت بدترشدن وضعیت کاهش یافته است. در مقابل، چنانچه عدد محاسبهشده بالای ۵۰، از عدد ماه قبل کمتر باشد، نشان می‌دهد سرعت بهبود وضعیت در مقایسه با ماه قبل کاهش یافته است.
ماشین برلیانس گذاشتی برای فروش؟ با خیال راحت بفروش
بنابراین وضعیت صنعت خودرو از ابتدای ۱۴۰۳ به طور مداوم در حال بدتر شدن بوده و تنها سرعت آن کم و زیاد شده است. حالا اما در مهرماه بعد از پنج ماه بار دیگر شامخ کل گروه خودرو بالاتر از مرز ۵۰ ایستاده است که نشان از بهبود وضعیت دارد. البته ۶ماهه دوم همواره بازه مناسب‌تری برای تولید خودرو بوده است. دو عامل عمده را می‌توان در خروج صنعت خودرو از رکود در ماه ابتدایی نیمه دوم سال در نظر گرفت. ابتدا اینکه در ۶ ماه نخست سال صنعت خودرو به سیاق سایر صنایع با مشکل شدید تامین برق مواجه بوده است. اما در مهرماه خبری از خاموشی‌ها نبود و به تبع آن وضعیت تولید نیز رو به بهبود رفته است. با این وجود به نظر نمی‌رسد که این شرایط پایدار باشد. آن‌طور که شرکت توزیع نیروی برق تهران بزرگ اعلام کرده، احتمالا از امروز خاموشی‌های برنامه‌ریزی‌شده آغاز خواهد شد.
بنابراین احتمال می‌رود که در ماه‌های آینده هم صنایع از جمله صنعت خودرو با مشکل قطعی برق مواجه باشند. موضوع دیگری هم که می‌توان گفت در خروج صنعت خودرو از رکود چندین‌ماهه تاثیرگذار بوده است، بهبود وضعیت تخصیص ارز است. در واقع تخصیص ارز جدید به این صنعت تا اواسط تیرماه سال جاری اتفاق نیفتاد؛ این در حالی است که هر تامین ارزی که از ابتدای سال تا اواسط ماه ابتدایی تابستان شکل گرفت مربوط به ارز تخصیصی سال گذشته بود. این امر موجب شد تولیدکنندگان قطعه و خودرو با مشکل ارز مواجه شوند و همین موضوع بر شاخصهای شامخ تاثیرگذار بود.
اما عموما در ۶ ماه دوم تخصیص ارز با سرعت بیشتری انجام می‌شود و همین امر به تولیدکنندگان خودرو کمک کرده تا بتوانند وضعیت تولید خودرو را بهبود ببخشند. اتاق بازرگانی ایران، به عنوان مرجع انتشار شامخ، این شاخص اقتصادی را این‌‌‌‌‌‌‌‌‌طور توصیف می‌کند: «شامخ یکی از شاخصهای اقتصادی است که مورد پذیرش بیشتر کشورهای توسعه‌‌‌‌‌‌‌‌‌یافته است. درحال‌‌‌حاضر شاخص شامخ برای حدود ۲۹هزار بنگاه بخش خصوصی در بیش از ۴۰کشور جهان محاسبه و منتشر می‌شود. این شاخص براساس پایش پرسش‌‌‌نامه‌‌‌‌‌‌‌‌‌ای به دست می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌آید و بینش آنی و تصویر سریعی از شرایط اقتصاد کلان، به‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ویژه وضعیت رونق و رکود در بخش‌‌‌‌‌‌‌‌‌های صنعت و خدمات، ارائه می‌دهد. درواقع شامخ تصور تولیدکنندگان از وضعیت تولیدی بوده و به‌‌‌‌‌‌‌‌‌نوعی نشان از میزان امید آنها به آینده دارد.»
افت‌وخیز شامخ
در شامخ مهرماه بین ۱۳ فاکتور مورد بررسی ۱۱ مورد نسبت به شهریور با رشد همراه بوده، یک مورد تقریبا ثابت مانده و تنها یک فاکتور یعنی «انتظارات تولید آینده» افت کرده است. این فاکتور که در شهریورماه روی ۶۲.۲ واحد ایستاده بود، در شامخ هفتمین ماه از سال با ۲.۵واحد کاهش، به ۵۹.۷واحد رسیده است. البته این رقم هنوز بالای مرز ۵۰ است، بنابراین خودروسازان همچنان امید دارند که تولید آنها در آبان رشد داشته باشد اما در مقابل انتظار کاهش سرعت رشد را هم دارند. اما بیشترین رشد ثبت‌شده در شامخ مهر مربوط به «میزان فروش محصولات» است. این فاکتور که در شهریور ۳۵.۱واحد ثبت شده بود در مهر به ۵۹.۹واحد رسید تا رشد قابل توجه ۲۴.۸واحدی داشته باشد.
احتمالا خودروسازان در مهرماه سفارشات پیشین خود را با سرعت بیشتری تحویل داده‌اند که منجر به رشد فاکتور فروش شده است. شاخص «سرعت انجام و تحویل سفارش» نیز این موضوع را تایید می‌کند. این فاکتور درحالی در شهریور ۴۲.۳واحد بود که در هفتمین ماه از سال ۵۵ واحد را ثبت کرده تا رشد ۱۲.۷واحدی داشته باشد. از طرف دیگر در شامخ مهر خودروسازان و قطعه‌سازان سفارش‌های بیشتری را هم ثبت کرده‌اند.
فاکتور «میزان سفارش‌های جدید» در مهرماه با ۱۶.۹واحد رشد نسبت به شهریور به ۶۳واحد رسیده است. این موضوع می‌تواند به علت رشد تولید خودرو باشد که باعث شده قطعات بیشتری را سفارش دهند.شامخ مهرماه به‌خوبی رشد تولید در صنعت خودرو و صنایع وابسته را تایید می‌کند. این شاخص که در ماه پایانی تابستان ۴۰واحد بود در شهریور از مرز ۵۰عبور کرد و به ۶۲واحد رسید. رشد ۱۲واحدی این فاکتور نشان از بهبود قابل‌توجهی دارد. طبق آماری که پیش‌تر در سامانه کدال از سه خودروساز بزرگ کشور منتشر شده بود، خودروسازان در شهریور امسال حدود ۷۲هزار دستگاه محصول سواری را تولید کرده بودند، اما در مهرماه، تیراژ آنها به ۸۴هزار و ۲۴۶دستگاه رسیده است. بنابراین تولید ماهانه خودروسازان بزرگ وابسته به دولت، حدود ۱۷درصد بالا رفته است. این آمار نیز به‌خوبی موید رشد تولید خودرو در ماه هفتم از سال است. بنابراین طبیعی است که تولید و فروش در قطعه‌سازی‌ها هم رشد داشته باشد.
فاکتور «موجودی مواد اولیه» در شامخ نشان می‌دهد که خرید قطعه افزایش پیدا کرده است. این شاخص که در شهریورماه با ثبت رقم ۳۴واحد به کف یک‌ساله خود رسیده بود در مهر روند بسیار بهتری را طی کرده و با ۱۷.۷واحد رشد، روی ۵۱.۷ واحد ایستاد. این در شرایطی رخ داده که خودروسازان در ماه ابتدایی پاییز نیز شدیدا تحت‌تاثیر تورم بوده‌اند. تورمی که فعالان این صنعت با آن دست و پنجه نرم می‌کنند به‌خوبی در فاکتور «قیمت خرید مواد اولیه» بازنمایی شده است. این شاخص که در شهریور نیز با ثبت ۶۴واحد نمایانگر وضعیت تورمی بود، در مهرماه ۱۴.۶واحد رشد داشته و به ۷۸.۶واحد رسیده است. این رقم بیشترین میزان ثبت‌شده بعد از فروردین‌ماه امسال است که نشان می‌دهد تاثیر تورم روی صنعت خودرو رو به افزایش است.
البته این نکته که با وجود رشد قیمت‌ها باز هم تامین مواد اولیه رشد داشته، نشان می‌دهد که نوعی تامین مالی برای خودروسازان در کار بوده است. علاوه بر این احتمالا فعالان صنعت خودرو پیش‌بینی‌هایی در مورد سرنوشت انتخابات آمریکا داشته‌اند. پیش‌بینی‌های آنها، علاوه بر تامین مالی انتظارات تورمی آنها، روی تامین گسترده مواد اولیه نیز تاثیرگذار بوده است.
«مصرف حامل‌های انرژی» فاکتور دیگری است که در شامخ مهر رشد داشته و افزایش ۱۲.۸واحدی را تجربه کرده و از ۴۴واحد به ۵۶.۸واحد رسیده است. این فاکتور به‌خوبی نشان می‌دهد که صنعت خودروی کشور که در شهریور شدیدا تحت‌تاثیر قطعی برق بوده در مهرماه دوباره توانسته انرژی مورد نیاز خود را تامین کند. این مورد یکی از دلایل مهم رشد دیگر شاخص‌ها نیز بوده است. با وجود همه این رشدها اما هنوز دو فاکتور هستند که زیر مرز ۵۰ قرار دارند. یکی از این موارد «موجودی محصول نهایی در انبار» است که در شامخ مهر روی ۴۴.۶ واحد ایستاده. البته این مورد در شهریور کمتر از این میزان بوده و رقم ۳۸واحد را ثبت کرده بود.
بنابراین همچنان محصول نهایی در انبار خودروسازان در حال کاهش است اما از سرعت آن کاسته شده است. این موضوع می‌تواند به معنای رشد دپوی خودروهای ناقص نیز باشد. شاخص دیگری که در شامخ هفتمین ماه از سال کمتر از مرز ۵۰ ثبت شده «میزان صادرات» است. این شاخص تقریبا ثابت بوده و در شرایطی که در شهریورماه ۴۴.۶ واحد بود در مهر ۴۴.۸واحد به ثبت رسیده است. اما ایستادن این فاکتور زیر مرز ۵۰ نشانگر آن است که وضعیت صادرات همچنان رو به بدتر شدن است. البته کمبود اطلاعات در این مورد موجب می‌شود نتوانیم مشخص کنیم که این کاهش صادرات دقیقا از چه محلی صورت گرفته است.
اما به هر صورت شامخ مهر حاکی از افت در صادرات است. «قیمت محصولات تولید‌شده» فاکتور دیگری است که در شامخ شهریور رشد تجربه کرده است. این شاخص که در شهریور روی ۵۴واحد ایستاده بود مهرماه به ۵۷.۱واحد رسید تا ۳.۱واحد رشد را تجربه کند، با توجه به اینکه قیمت خودرو طی ۱۸ماه گذشته تغییری نداشته است، احتمالا این رشد مربوط به قیمت محصولات خودروسازان خصوصی باشد؛ یا تئوری دیگر اینکه قطعه‌سازان قیمت محصولات خود را افزایش داده باشند. «میزان استخدام و به‌‌‌کارگیری نیروی انسانی» آخرین شاخصی است که در شامخ مهرماه خودروساز‌‌‌ها مورد بررسی قرار می‌‌‌دهیم که رشد ۶واحدی را تجربه کرده و از ۴۴واحد به به ۵۰واحد رسیده است. ایستادن روی مرز ۵۰ نشان می‌دهد که وضعیت استخدام تغییری نداشته است.
