ضربه بریکس به دلار / مراودات اقتصادی در بریکس افزایش یافت؟
بریکس سازمان نوظهوری متشکل از برخی کشور‌های قدرتمند اقتصادی است که ایده تشکیل آن در سال ۲۰۰۱ مطرح شد و نخستین نشست آن در سال ۲۰۰۹ برگزار شد. در ابتدا برزیل، روسیه، هند، چین وآفریقای‌جنوبی‌عضو این سازمان شدند و در ادامه درسال گذشته شش کشور آرژانتین، اتیوپی، امارات متحده عربی، ایران، عربستان‌سعودی و مصر عضو آن شدند ولی کمی بعد با برگزاری انتخابات ریاست‌جمهوری آرژانتین، این کشور از حضور در این سازمان انصراف داد تا تعداد اعضای بریکس به ۱۰ کشور برسد. پیوستن کشورمان به بریکس با دیپلماسی سیاسی و اقتصادی گسترده دولت سیزدهم فراهم شد تا کشورمان بتواند از مزایای این سازمان برخوردار شود.
بد نیست بدانیم ۲۰ درصد تجارت جهانی، یک‌سوم خاک دنیا، سه میلیارد نفر از جمعیت دنیا و ۳۰ درصد تولید ناخالص جهان را کشور‌های عضو بریکس به خود اختصاص داده‌اند، از طرف دیگر، اما حدود ۵۰ درصد صادرات و ۵۳ درصد واردات کشور مربوط به کشور‌های عضو بریکس است. در واقع می‌توان گفت کشور‌های عضو بریکس به‌دنبال ترسیم نظم نوین جهانی در زمینه اقتصاد و تجارت هستند به‌طوری‌که کارشناسان معتقدند عضویت کشورمان در آن از دو جنبه حائز‌اهمیت بیشتری برای ایران است، چون در گام اول می‌تواند دلارزدایی از تجارت را به‌خوبی انجام دهد و در گام بعدی سراغ افزایش صادرات و ارزآوری برود. از طرف دیگر، اما کارشناسان بریکس را به‌عنوان تهدیدی برای غرب، به‌ویژه آمریکا معرفی می‌کنند؛ نه تنها تهدیدی برای هژمونی دنیای غرب در صحنه بین‌الملل، است بلکه نیرویی که می‌تواند به تسلط دلار آمریکا بر اقتصاد دنیا پایان دهد. بریکس می‌تواند این مهم را با ارائه جایگزین‌هایی برای نهاد‌های غرب‌محور مانند صندوق بین‌المللی پول و بانک جهانی انجام دهد.
از مهم‌ترین اهداف تشکیل این اتحادیه می‌توان به بهبود نظام پولی بانکی جهانی، عزم جدی بر دلارزدایی و تمرکز بر ارز‌های ملی، حضور نمایندگانی از همه قاره‌ها، اتخاذ رویکرد‌های سیاسی ضد هژمون و تجدیدنظرطلبانه و مخالفت با تسلط غرب بر نهاد‌ها و ساختار‌های بین‌المللی اشاره کرد. به‌صورت جزئی، اما می‌توان گفت تحریم‌های غرب و آمریکا با استفاده از سوئیفت و دلار علیه ایران و روسیه و همچنین رقابت شدید اقتصادی بین چین و آمریکا در اقتصاد جهانی سبب شده تا کشور‌های عضو بریکس بخواهند از زیر سلطه دلار و سوئیفت رها شده و مناسبات پولی و مالی جدیدی را برای مراودات و تبادلات تجاری خود داشته باشند.
ایجاد سیستم پرداخت بین‌المللی جدید در بریکس
طی سال‌های اخیر بریکس به‌دنبال پیشنهاد ایران به کشور‌های عضو، درصدد ایجاد سیستم پرداخت بین‌المللی جدید یا همان (بریکس‌پی) برای جایگزینی سوئیفت است تا از این طریق تحریم‌ها را کم‌اثر و خنثی کند. هم اکنون بیشتر تراکنش‌های فرامرزی با استفاده از سوئیفت تسویه می‌شوند و ایجاد سامانه مشابه، اهرمی را برای اتحاد کشور‌های عضو و انجام عملیات پرداخت بدون استفاده از دلار آمریکا ایجاد می‌کند. از طرف دیگر گفته می‌شود بریکس همچنین در حال طراحی ارز واحد است و می‌خواهد در مبادلات از ارز‌های ملی و ارز‌های دیجیتال استفاده کند که اقدامی در راستای دلارزدایی محسوب می‌شود.
در واقع می‌توان به صراحت گفت که سیستم پرداخت بریکس، از ارز‌های محلی برای تسویه‌حساب‌های تجاری استفاده می‌کند و برای همیشه به اتکای این کشور‌ها به دلار آمریکا پایان می‌دهد؛ این سیستم پرداخت قادر خواهد بود که سلطه جهانی دلار آمریکا را بشکند. این موضوع با توجه به سهم بریکس از اقتصاد جهانی می‌تواند تحریم‌ها را خنثی کند و نظم جدیدی در نظام پرداخت بین‌الملل ایجاد کند. کارشناسان معتقدند سیستم پرداخت برای برنامه‌های جاری دلارزدایی بریکس حیاتی است به‌طوری‌که کشور‌های استفاده‌کننده می‌توانند از این طریق راهی برای تجارت با ارز‌های ملی داشته باشند. در مجموع این مسأله باعث کاهش نیاز جوامع بین‌المللی به دلار می‌شود. این امر برای روسیه، پس از تحریم‌های سال ۲۰۲۲ که به‌شدت بر قابلیت‌های تجاری این کشور تأثیر گذاشت، حیاتی خواهد بود. این سلاح‌سازی از دلار دلیل اصلی شروع تلاش‌های دلارزدایی بود. اکنون بریکس قرار است بیشتر از قبل در صحنه جهانی رقابت کند. همچنین کشور‌هایی که استفاده از ارزهای‌شان با این سامانه پرداخت افزایش یافته، وارد رقابت خواهند شد.
در همین خصوص آنتون سیلوانوف، وزیر دارایی روسیه، در مصاحبه اختصاصی با شبکه آر‌تی عربی اعلام کرد که کشور‌های عضو بریکس در حال ایجاد یک سیستم پرداخت بین‌المللی جدید هستند، چرا که پلتفرم‌هایی که با استفاده از زیرساخت‌های غربی فعالیت می‌کنند، به طور فزاینده‌ای سیاسی شده‌اند. وی گفت، این زیرساخت جدید پرداخت بین‌المللی براساس فناوری‌های جدید کار خواهد کرد و امکان انجام تراکنش‌های تجاری خارجی سریع‌تر و ارزان‌تر را فراهم می‌کند که از دخالت خارجی آزاد باشد.
این وزیر روسی تصریح کرد: بریکس فراتر از سیاست، فراتر از هر فشار و محدودیتی بوده و هدف آن تحریک رشد اقتصادی و افزایش درآمد شهروندان ماست.
سیلوانوف افزود: سیستم جدید از ارز‌های ملی و ارز‌های دیجیتال استفاده خواهد کرد.
تلاش کشور‌ها برای مقابله با سوئیفت
البته بد نیست بدانیم چندی پیش نیز با سفر محمدرضا فرزین، رئیس کل بانک مرکزی به روسیه، قرارداد پیمان پولی دوجانبه با رئیس کل بانک مرکزی روسیه به‌منظور تامین یا معاوضه نقدینگی به پول‌های ملی برای تبادلات تجاری امضا و چندی بعد نیز با افتتاح زیرساخت معاملات توافقی ریال برون‌مرزی (ریال آفشور) در مرکز مبادله ارز و طلای ایران، دستورالعمل‌های لازم به شبکه بانکی و بازرگانان ابلاغ شد. از طرف دیگر ایران به‌دلیل دارا بودن سپام (SEPAM) زیر ساخت‌های اولیه برای پیوستن به سیستم پرداخت بریکس را دارد. این سیستم به‌عنوان پیام‌رسانی بانکی با پروتکل سوئیفت تطابق کامل دارد. در مجموع سپام یک زیرساخت پیام‌رسانی واحد مالی ملی در کشور است که برای تمام مراودات مالی عمده بانک‌ها از قبیل اعتبارات اسنادی ارزی و ریالی، ضمانت‌نامه‌های ارزی و ریالی، حوالجات ارزی، مکاتبات، استعلام‌ها و مذاکرات از طریق یک شبکه واحد پیام‌رسانی قابل استفاده است. همچنین چین اقدام به توسعه نظام پرداخت جایگزین سوئیفت به نام (CIPS) برای خود کرده و هند نیز دارای سیستمی به نام نظام پیام‌رسانی ساختاریافته مالی (SFMS) برای خود است، از طرف دیگر نیز بد نیست بدانیم روسیه دارای سیستم انتقال پیام‌های مالی (SPFS) و برزیل دارای سیستم (Pix) است.
اهمیت سیستم پرداخت بریکس برای ایران
حسین عطاالهی، کارشناس پولی و بانکی خصوص اهمیت این تصمیم اعضای بریکس گفت: با توجه به مراودات اقتصادی کشور‌های عضو بریکس راه‌اندازی بریکس‌پی برای مقابله با تحریم‌های غرب برای این کشور‌ها خصوصا ایران و روسیه ضروری به‌نظر می‌رسد. وی افزود: بریکس‌پی به‌عنوان یک شبکه پرداخت جامع مطرح شده که هم برای خودش ارز دارد و هم سیستم پیام‌رسان مالی و نیزیک‌سری زیرساخت‌های بانکی وبه‌عبارتی ارزتسویه هم درآن وجود دارد که این جامعیت در نهایت منجربه افزایش مبادلات بانکی میان کشور‌های عضوودرنتیجه تقلیل وابستگی به شبکه‌های پرداخت غربی می‌شود. این کارشناس پولی و بانکی خاطرنشان کرد: ازطرف دیگربایدگفت که کشور‌های عضو بریکس به‌دنبال آن‌هستندکه ازارز‌های ملی خوداستفاده‌کرده ولی‌زمانی‌که این ارزهای‌ملی جوابگوی مناسبات تجاری‌شان نیست ازارزدیجتال بانک‌مرکزی یا سی‌بی‌دی‌سی استفاده کنند.