چگونه دلالان افغان قیمت دلار را در بازار ایران مدیریت می‌کنند؟
بازار ارز ایران، به عنوان یکی از حساس‌ترین عرصه‌های اقتصادی کشور، همواره با لایه‌های پنهان و پیچیده‌ای روبرو بوده است. اما رویداد روز گذشته مبنی بر قطعی کامل اینترنت در افغانستان همزمان با توقف فعالیت کانال‌های تلگرامی معروف به «دلار تهران» یا «دلار هرات»، پرده‌ای دیگر از این رازها را کنار زد.
این شایعه در بازار ارز پیچیده است که برخی از این کانال‌ها، که سال‌هاست به‌عنوان مرجع اصلی قیمت دلار در بازار آزاد عمل می‌کنند، توسط شبکه دلالی دلار از خاک افغانستان اداره می‌شوند و نقش تعیین‌کننده‌ای در شکل‌گیری انتظارات معامله‌گران ایرانی ایفا کرده‌اند.
سوال اصلی اینجاست که آیا واقعا قیمت دلار در بازار آزاد ایران، در بستری خارج از مرزهای ملی، در شهرهایی چون هرات و کابل تعیین می‌شود؟ پاسخ، بر اساس شواهد موجود، بله است، اما نه به معنای کامل و انحصاری، بلکه به عنوان یک عامل کلیدی در زنجیره نرخ‌سازی.
احتمال تعیین قیمت دلار در افغانستان وجود دارد
سعید مشکات، کارشناس بازارهای مالی به دو سناریوی اصلی در زمینه تعیین نرخ ارز اشاره و بیان کرد: «با توجه به اینکه ایالات متحده سالانه حدود چهار میلیارد دلار به‌صورت نقدی به افغانستان کمک می‌کند، ایران از این منابع برای دور زدن تحریم‌ها استفاده کرده و از طریق صادرات کالا و خدمات به افغانستان، بخشی از این مبلغ را وارد اقتصاد خود می‌کند.»
مشکات افزود: «بخشی از تبادلات ارزی در شهر هرات انجام می‌شود. این احتمال وجود دارد که تیمی در افغانستان مستقر باشد و با استفاده از این منابع مالی، نرخ ارز را مدیریت کند. این سناریو چندان دور از ذهن نیست.»
ممکن است قیمت دلار از داخل ایران مدیریت شود اما زیرساخت فنی در افغانستان قرار داشته باشد
این کارشناس بازارهای مالی اظهار داشت: «سناریوی دیگر این است که نرخ ارز از داخل ایران تعیین می‌شود، اما زیرساخت‌های فنی در افغانستان مستقر شده‌اند تا امکان ردیابی کاهش یابد.»
مشکات ادامه داد: «اگر این زیرساخت‌ها در ایران قرار داشتند، شناسایی تیم مسئول تعیین نرخ برای مراجع قانونی آسان‌تر بود و احتمال برخورد قضایی با آن‌ها افزایش می‌یافت.»
او گفت: «در این حالت، ممکن است تیم اصلی دلالان در ایران باشد، اما زیرساخت‌های فنی در افغانستان قرار گرفته باشند تا احتمال ردیابی به حداقل برسد.»
قطعی اینترنت در افغانستان نشان داد فرآیند تعیین قیمت دلار تهران به این کشور وابسته است
مشکات افزود: «با قطع اینترنت در افغانستان، فرآیند نرخ‌گذاری نیز متوقف شده است، که نشان‌دهنده وابستگی این فرآیند به زیرساخت‌های فنی در این کشور است، چه تیم دلالی در ایران باشد و چه در افغانستان.»
مشکات در پایان تاکید کرد: «با تمام این اوصاف اما به نظر می‌رسد بازار ارز ایران آن‌قدر بزرگ است که مدیریت نرخ از طریق افغانستان بعید به نظر می‌رسد. احتمال قوی‌تر این است که تیم مسئول تعیین نرخ در داخل ایران مستقر است، اما از زیرساخت‌های فنی مستقر در افغانستان برای این منظور استفاده می‌کند.»
اما برای درک این پدیده، باید به ریشه‌های آن نگاهی انداخت. تحریم‌های بین‌المللی، محدودیت‌های بانکی و فیلترینگ داخلی در ایران، بازار ارز را به سمت کانال‌های غیررسمی و دیجیتال سوق داده است. در افغانستان، به ویژه در استان هرات که مرز مشترک طولانی با ایران دارد، شبکه‌ای از صرافی‌ها و دلالان فعال است که معاملات ارزی را با حجم بالا انجام می‌دهند.
این شبکه نه تنها به دلیل نزدیکی جغرافیایی، بلکه به خاطر ثبات نسبی نرخ افغانی و دسترسی آسان به اینترنت، به هاب منطقه‌ای تبدیل شده است. کانال‌های تلگرامی مذکور، عمدتا از این صرافی‌های مرزی تغذیه می‌شوند و نرخ‌هایی را اعلام می‌کنند که اغلب پیش‌درآمد نوسانات تهران است.
به عبارت دیگر، آنچه در تلگرام دیده می‌شود، بازتابی از معاملات واقعی در بازار هرات است، بازاری که به دلیل حجم بالای گردش پول نقد و نبود نظارت شدید، حساسیت بالایی به اخبار منطقه‌ای و جهانی دارد.