چگونه رشد قیمت‌ها به افزایش حجم و ارزش معاملات بورس می‌انجامد؟
هنگامی که شاخص‌های بورسی در مسیر صعودی قرار می‌گیرند، نه تنها ارزش پرتفوی دارندگان سهام با افزایش همراه میشود، بلکه جذابیت این بازار برای طیف وسیعی از سرمایه‌گذاران تازه‌وارد نیز دوچندان میشود. تجربه تاریخی بورس تهران و دیگر بازارهای سرمایه در جهان نشان می‌دهد که میان رشد قیمت‌ها، افزایش تعداد کدهای معاملاتی فعال و بالا رفتن حجم و ارزش معاملات، رابطه‌ای معنادار و مستقیم وجود دارد. در این میان، بررسی دقیق‌تر سازوکارهای این ارتباط می‌تواند به درک بهتر پویایی‌های بازار و پیش‌بینی روندهای آتی کمک کند.
در گام نخست، باید به این نکته اشاره کرد که رشد قیمت سهام، انتظارات مثبت را در فضای عمومی بازار تقویت می‌کند. هنگامی که شاخص کل و دیگر نماگرهای بورسی در بازه‌ای کوتاه‌مدت یا میان‌مدت رشد قابل‌توجهی را تجربه می‌کنند، موجی از خوش‌بینی در میان فعالان بازار شکل می‌گیرد. همین خوش‌بینی سبب میشود که سرمایه‌گذاران بالقوه که تا پیش از این تمایلی به ورود به بازار نداشتند؛ انگیزه بیشتری برای دریافت کد بورسی و آغاز فعالیت پیدا کنند. در واقع، صعود قیمت‌ها به مثابه چراغ سبزی برای ورود سرمایه‌های جدید عمل می‌کند. از سوی دیگر، فعالان قدیمی بازار نیز در شرایط رشد قیمت‌ها، انگیزه بیشتری برای افزایش معاملات خود نشان می‌دهند.
هنگامی که یک سهم در بازه‌ای کوتاه شاهد رشد ۲۰ یا ۳۰ درصدی میشود، تمایل سرمایه‌گذاران برای جابه‌جایی دارایی، ثبت سود و خرید سهم‌های دیگر بیشتر خواهد شد. این فرآیند منجر به افزایش قابل‌توجه در حجم و ارزش معاملات میشود. به بیان دیگر، حتی اگر تعداد سرمایه‌گذاران جدید نیز ثابت باقی بماند، رشد قیمت‌ها می‌تواند تحرک بیشتری در میان سرمایه‌گذاران فعلی ایجاد کند و همین موضوع به رشد حجم و ارزش معاملات منجر شود.
تجربه تاریخی در سنوات گذشته
تجربه بورس تهران در دوره‌های صعودی سال‌های ۱۳۹۷ تا ۱۳۹۹ گواهی روشن بر این ارتباط است. در آن بازه زمانی، رشد پرشتاب قیمت‌ها سبب شد که صدها هزار سرمایه‌گذار جدید وارد بازار شوند. آمارها نشان می‌دهد که تعداد کدهای فعال معاملاتی در مقاطع صعودی بازار چند برابر دوره‌های رکودی بوده است. به موازات این افزایش، ارزش معاملات خرد سهام نیز به‌طور کم‌سابقه‌ای رشد کرد و رکوردهای تازه‌ای به ثبت رسید. این همبستگی میان افزایش قیمت‌ها و رشد معاملات، یکی از ویژگی‌های بارز بازارهای نوظهور از جمله بورس تهران به شمار می‌رود. البته باید توجه داشت که رابطه میان رشد قیمت‌ها و افزایش کدهای فعال، تنها به جنبه روانی محدود نمی‌شود. یکی دیگر از عوامل موثر در این زمینه، نقش رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی در انعکاس اخبار مثبت بازار است.
هنگامی که روند صعودی شاخص به تیتر اول روزنامه‌ها و کانال‌های بورسی تبدیل میشود، این پیام به جامعه مخابره میشود که بورس به محلی جذاب برای سرمایه‌گذاری بدل شده است. چنین فضایی سبب میشود که افراد بیشتری برای افتتاح حساب معاملاتی و دریافت کد بورسی اقدام کنند. در این میان، رشد قیمت‌ها همچون موتور محرک اصلی ایفای نقش می‌کند.
نقش نهادهای مالی در رشد سرمایه‌گذاران
افزون بر این، نباید نقش صندوق‌های سرمایه‌گذاری و نهادهای مالی را در تشویق ورود سرمایه‌گذاران تازه‌وارد نادیده گرفت. در شرایطی که قیمت‌ها در مسیر صعودی قرار دارند، این نهادها نیز از جذابیت بیشتری برخوردار می‌شوند. بسیاری از سرمایه‌گذاران ریسک‌گریز که تمایل به خرید مستقیم سهام ندارند، در چنین مقاطعی به صندوق‌های سهامی روی می‌آورند. رشد قیمت‌ها ارزش دارایی‌های این صندوق‌ها را افزایش می‌دهد و همین موضوع تبلیغات غیرمستقیمی برای جذب مشتریان جدید محسوب میشود. بنابراین، حتی سرمایه‌گذاران غیرمستقیم نیز از مسیر رشد قیمت‌ها به بازار جذب می‌شوند و در نهایت، ارزش معاملات کل بازار افزایش می‌یابد.
اما آیا این ارتباط همیشه پایدار است؟ پاسخ، تا حدی نسبی است. در کوتاه‌مدت، رشد قیمت‌ها تقریبا همواره با افزایش کدهای فعال و رونق معاملات همراه میشود. با این حال، در بلندمدت پایداری این روند به عوامل متعددی وابسته است. اگر رشد قیمت‌ها بر مبنای متغیرهای بنیادی شرکت‌ها و اقتصاد باشد، می‌توان انتظار داشت که ورود سرمایه‌گذاران جدید و افزایش معاملات استمرار یابد. در مقابل، اگر صعود قیمت‌ها صرفا ناشی از هیجان و موج‌های کوتاه‌مدت باشد،
احتمالا پس از مدتی بازار با ریزش همراه خواهد شد و بخش قابل‌توجهی از سرمایه‌گذاران تازه‌وارد دلسرد می‌شوند. تجربه سال ۹۹ در بورس تهران نشان داد که ورود گسترده سرمایه‌گذاران در دوره صعودی، اگر با اصلاح شدید بازار مواجه شود، می‌تواند به خروج گسترده و کاهش دوباره ارزش معاملات بینجامد.