حراج طلا: شفافیت یا نوسان؟ نگاهی به بازار شمش در ایران

بازار طلا در ایران همواره یکی از حساس‌ترین بازارهای دارایی بوده است. بازاری که کوچک‌ترین تغییر در آن می‌تواند سیگنال‌های تورمی یا انتظارات ارزی جامعه را جابه‌جا کند. بر همین اساس، بانک مرکزی و مرکز مبادله ایران از ۲۷ دی‌ماه ۱۴۰۲ تصمیم گرفتند با طراحی سازوکاری رسمی، عرضه شمش طلا را از طریق حراج‌های منظم در دستور کار قرار دهند. هدف این بود که به جای معاملات پنهان و سفته‌بازانه، بستری شفاف برای مبادله طلای خام فراهم شود و به تبع آن، روند کشف قیمت منظم‌تر انجام شود.

روایت یک مسیر از دی‌ماه 1402 تا امروز

اولین حراج شمش طلا در ۲۷ دی‌ماه ۱۴۰۲ برگزار شد. حراجی کوچک اما نمادین که طی آن تنها ۱۰ کیلوگرم شمش استاندارد با عیار ۹۹۵ معامله شد. در آن روز، هر شمش به‌طور میانگین سه میلیارد و ۴۰۴ میلیون تومان قیمت خورد؛ رقمی که به‌خوبی نشان می‌داد دولت مصمم است برای نخستین بار بازار طلا را از حاشیه به متن سیاست‌گذاری اقتصادی بیاورد.

از آن تاریخ تاکنون، شمار جلسات حراج به سرعت افزایش یافته است. بر اساس آمار رسمی مرکز مبادله ایران، تا پایان سال ۱۴۰۳، بالغ بر ۹۷ جلسه برگزار شد و در مجموع عرضه‌ها، حدود ۱۷ هزار و ۸۴۵ کیلوگرم شمش با ارزش بیش از ۱۰۰ هزار میلیارد تومان به فروش رسید.

از ابتدای سال ۱۴۰۴ نیز ۲۴ جلسه حراج طلا برگزار شده و هزار و ۹۶۰ کیلوگرم شمش طلا به ارزش ۱۷.۶ هزار میلیارد تومان معامله شده است؛ ارقامی که گواه جدی‌ بودن این سیاست اقتصادی است.

مشتریان شمش‌های مرکز مبادله چه کسانی هستند؟

خلاف تصور عمومی، این حراج‌ها در دسترس همه شهروندان نیست. طبق شیوه نامه شماره ۷ مورخ سوم خردادماه ۱۴۰۴، «فروشندگان عمده شمش طلا»، «تولیدکننده و سازنده فعال مصنوعات طلا» و «خرده‌فروشان طلای آبشده» مجاز به خرید شمش طلا در مرکز مبادله ایران هستند.

متقاضیان باید دارای پروانه کسب مجاز و معتبر باشند. پروانه کسب متقاضیان خرید که توسط اتحادیه‌های طلا و جواهر صادر می‌شود، باید در درگاه ملی مجوزها ثبت و قابل استعلام باشد. علاوه بر متقاضیان حوزه صنعت طلا، بانک عامل نیز با تایید بانک مرکزی می‌تواند در حراج شمش طلای مرکز مبادله ایران خرید انجام دهد.

اهداف مرکز مبادله از حراج طلا حاصل شده است؟

بررسی آمار وب‌سایت‌های رسمی نشان می‌دهد که قیمت طلا در بازار آزاد همواره روند صعودی دارد. به عنوان مثال در بهمن و اسفند ۱۴۰۳، هر گرم طلای ۱۸ عیار در بازه ۶ میلیون و ۴۰۰ تا ۶ میلیون و ۹۰۰ هزار تومان معامله می‌شد و در لحظه نگارش این گزارش (28 مرداد ۱۴۰۴) این رقم به حدود هفت میلیون و ۵۶۰ هزار تومان رسیده است. به این ترتیب، طی حدود 6 ماه اخیر، رشد قیمت طلا بیش از ۱۸ درصد، برای هر گرم طلا ثبت شده است.

این داده‌ها نشان می‌دهد، اگرچه حراج‌های منظم شمش در مرکز مبادله توانسته‌اند بخشی از هیجان بازار را مهار کنند، اما روند کلی قیمت در بازار آزاد همچنان صعودی بوده است؛ عاملی که بیش از همه، تحت‌ تأثیر قیمت دلار و تحولات جهانی طلا قرار دارد، نه صرفاً سیاست‌های داخلی.

سود شمش‌های طلا قسمت چه کسانی می‌شود؟

با توجه به محدودیت‌های شرکت در حراج، روشن است که سود اصلی نصیب فعالان رسمی صنعت طلا و بانک‌ها شده است. آنان شمش را با قیمتی شفاف و نسبتا رقابتی دریافت می‌کنند و یا در قالب رفع تعهد ارزی صادرکنندگان، منابع ریالی قابل توجهی به دست می‌آورند. به این ترتیب، این سیاست بیش از آنکه به تثبیت بازار آزاد بینجامد، توانسته نقدینگی قانونی برای بازیگران بزرگ بازار را تامین کند.

اکنون که بیش از یک سال از آغاز این سیاست می‌گذرد، می‌توان گفت مرکز مبادله ایران در تحقق هدف نخست خود یعنی ایجاد شفافیت و انتقال بخشی از معاملات طلا به بازار رسمی موفق بوده است. انتشار منظم آمار، حضور خریداران شناسنامه‌دار و کاهش معاملات پنهان، همگی گواهی بر این مدعاست.

اما در خصوص ثبات‌بخشی به قیمت طلا موفقیت چندانی دیده نمی‌شود. قیمت در بازار آزاد همچنان تابعی از تحولات جهانی و نوسانات ارزی است و حراج‌های داخلی تنها نقش کاهنده در شدت التهابات را ایفا کرده‌اند، نه نقش متوقف‌کننده. به بیان دیگر، مرکز مبادله توانسته است مسیر حرکت بازار را شفاف کند، اما نتوانسته مسیر حرکت قیمت را عوض کند.