شانس با بورس است؟
بورس تهران پس از ۴ سال رکورد شکست. شاخص کل بورس تهران با رشدی نزدیک به۲۰ درصد از ابتدای سال و در کمتر از ۴۰ روز معاملاتی بیشترین صعود نماگر بورسی بعد از سال ۹۹را رقم زد. این صعود غیرمنتظره پس از آن شکل گرفت که با آغاز گفت‌وگوهای غیرمستقیم میان تهران و واشنگتن، عقب‌نشینی بازارهای ارز و طلا، جذابیت بازار سرمایه را افزایش داد.
فروکش ریسک‌های سیاسی در بستر مذاکرات غیرمستقیم و تحرکات دیپلماتیک منطقه درجهت حلوفصل مساله هسته‌ای ایران به طور مشخص استراتژی فعالان بازارها را دستخوش تغییرات جدی کرد. عقبگرد دلار از کانال ۱۰۰هزار تومان سبب شد شاخص کل تالار شیشه‌ای با رشد حدود ۲۰ درصدی بیشترین روزهای سبز بورس را تجربه کند. بورس به ابرکانال۳.۲میلیون واحدی رسیده است. سطحی که تا نخستین روزهای فروردین هم کمتر معامله‌گری کانال مذکور را برای شاخص متصور بود. در این میان هرچند هنوز دادوستد سهام با احتیاط همراه است، اما خوش‌بینی به تداوم صعود قیمت‌ها و خروج از زیان توانسته است سرمایه‌گذاران خرد را که مدت‌ها راه فروش سهام را برگزیده بودند، با بورس آشتی دهد.
بازدهی شاخص بورس تهران اینک به ۲۰ درصد رسیده است. شاخص کل در خلال معاملات روز دوشنبه اگرچه تاحدودی متزلزل ظاهر شد، به ابرکانال ۳ میلیون و ۲۰۰ هزار واحدی پا گذاشته است تا شائبه ریزش و اصلاح فرسایشی در بورس تهران مجددا کمرنگ شود. با‌این‌حال آنچه بیشتر شگفتی آفرید، رشد شاخص هموزن و کسب بازدهی ۲۳ درصدی این نماگر بود. حرکت‌‌‌های رفت‌و‌برگشتی این نماگر در طول هفته‌های اخیر رشد ۲۳درصدی نماگر هموزن از ابتدای سال را رقم زده است.البته شاخص هموزن در سال ۱۴۰۲ نیز موفق شده بود طی همین بازه زمانی بیش از ۳۰ درصد رشد را به ثبت برساند، اما بعد از آن در سراشیبی سقوط حرکت کرده بود. به این ترتیب در سال‌جاری شاهد افزایش ارتفاع قابل قبول هر دو شاخص بورس به میزان ۲۰و ۲۳ درصد بوده‌‌‌ایم. این در حالی است که طی بازه زمانی یادشده و از ابتدای سال نیم‌سکه ۲۸.۳۳درصد، سکه ۲۶.۳۱درصد،طلا ۲۲.۵۶درصد و دلار آزاد ۱۷درصد از ارتفاع خود را از دست دادند.
بر اساس اظهارات کارشناسان، اگر بخواهیم کارنامه بازار سهام را در شرایط عادی ( قبل از آغاز مذاکرات غیرمستقیم) در ترازوی بررسی قرار دهیم، بیراه نخواهد بود اگر بگوییم بازدهی ۲۰ درصدی عملا دور از دسترس بوده است. تحلیلگران عملکرد متفاوت بازار سهام نسبت به سایر بازارهای دارایی را در گام نخست به تلطیف فضای سیاسی کشور مرتبط می‌دانند. با توجه به اینکه شاخص‌های سهامی تا آخرین روزهای اسفند سقوط و نزول را انتخاب کرده بودند، ارتباط این مساله با وضعیت ریسک‌های سیاسی امری بعید و دور از ذهن نیست. به هر روی تحولات مثبت و درعین‌حال تاریخی رخ‌داده در حوزه سیاست خارجی کشور به تعدیل انتظارات تورمی، کف‌شکنی‌های پی‌در‌پی دلار و افزایش تقاضا در بازار سهام منجر شد؛ اتفاقاتی که با صعود شاخص بورس این بازار را صدرنشین لیگ بازارها کرده است.
فردین آقابزرگی با اشاره به بازدهی ۲۰ درصدی بورس در این مقطع به «دنیای اقتصاد» گفت: کسب بازدهی ۲۰ درصدی در ۳۷ روز معاملاتی در حالی مهم جلوه می‌کند که بازدهی شاخص کل در سال ۱۴۰۳ تنها ۲۳ درصد به ثبت رسیده است. به‌رغم فرازوفرود شاخص‌های سهامی از ابتدای سال، اما روند بازار سهام و عملکرد آن پیام صعود و عبور از رکود و ریزش را به سرمایه‌گذاران مخابره می‌کند. در همین مسیر است که باید به یک نکته مهم اشاره کرد. با وجود نقش انکارناپذیر متغیرهای سیاسی در رشد بازار سرمایه، باید متذکر شد که ارزندگی بازار سهام نسبت به بازارهای رقیب، راه ریزش شاخص‌های سهامی را سد می‌کرد. اما سرعت تحولات مثبت باعث شد صعود بورس سرعت بگیرد. به بیانی دیگر در کنار ارزندگی بازار سهام، اشباع بازارهای موازی نیز مهم‌ترین متغیر اثرگذار در کسب بازدهی ۲۰درصدی بورس در ۳۷ روز معاملاتی بوده است. بازارهای مسکن، ارز، طلا، سکه و حتی کالاهای سرمایه‌ای در نقطه‌ای قرار دارند که آن پول سرگردان در جامعه را پذیرا نخواهند بود. درچنین شرایطی سرمایه‌گذاران، بازارهایی را که به اشباع قیمتی در کوتاه‌مدت رسیده‌اند از اولویت سرمایه‌گذاری خارج می‌کنند. با این فرمول مذکور می‌توان کروکی بازدهی ۲۰درصدی بازار سرمایه را رصد کرد.
به گفته فردین آقابزرگی، کاهش P/E بازار از ۸ واحد به محدوده ۶ واحد، افزایش ارزش دلاری بازار و کاهش فاصله نرخ دلار توافقی با دلار آزاد و نقدشوندگی بازار سرمایه نسبت به بازارهایی که در رکود به سر می‌برند (همچون مسکن و خودرو) شرایطی را فراهم کردند تا جذابیت ازدست‌رفته بازار سهام مجددا بازگردد. همچنین در پی کاهش قیمت دلار، ارزش دلاری بازار سرمایه نیز ممکن است از ۲۰۰میلیارد دلار فراتر رود. گرچه در برخی روزها بازار سرمایه متزلزل ظاهر شده است، اما نوسانات مذکور نباید موجب هراس سرمایه‌گذاران شود. برخی از سهامداران با مقایسه بازار سرمایه ۱۴۰۴ با سال ۹۹ و اتفاقات منفی آن سال، با احتیاط مضاعف در حال معامله هستند؛ این درحالی است که بورس ۱۴۰۴ تفاوت‌های بارزی با سال ۹۹ دارد. به این ترتیب مقایسه مذکور خارج از منطق معاملاتی است.
علاوه بر این موارد، بازار سرمایه به عنوان بازاری سودساز شناخته می‌شود. ابزارهایی که برای بازار سهام تعریف شده، این امکان را برای سرمایه‌گذاران فراهم کرده‌اند تا این بازار به طور مستمر سود کسب کند؛ ابزارهایی همچون اختیار معامله. اما در بازارهای موازی چنین فرصتی برای سرمایه‌گذاران فراهم نیست. لذا سرمایه‌گذاران می‌توانند به‌مرور پول خود را با اطمینان‌خاطر بیشتری وارد بازار سرمایه کنند.
اکثر کارشناسان می‌‌‌گویند با وجود رشد ۲۰ درصدی شاخص بازار سهام در‌حال‌حاضر قیمت‌ها بر مدار ارزندگی قرار دارند، به همین سبب نمی‌توان رشد بازار را زیر سوال برد. بررسی‌های آماری نشان می‌دهد از ابتدای سال دلار با ۱۷درصد و طلا با ۲۳درصد بازدهی منفی، معامله‌گران خود را ناامید کرده‌اند. این‌طور که به نظر می‌آید دلار پس از ریزش چهار هفته‌ای عملا متاثر از تدوام مذاکرات میان ایران و ایالات متحده آمریکا، فضایی برای بازپس‌گیری سطوح ازدست‌رفته پیش روی خود ندارد. اما این وضعیت تا کجا ادامه می‌یابد؟ آیا تعلل و درجا زدن دلار در سطوح فعلی به خط پایان می‌رسد؟ آیا فعالان بورسی همسو با کاهش قیمت ارز در بازار آزاد، تقاضای خود برای سهام را افزایش می‌دهند؟ آنچه مسلم است اینکه با توجه به چشم‌انداز تورمی موجود، بازار سرمایه در خصوص «سناریوی تداوم رشد» با فرض به پایان رسیدن انتظارات برای به ثمر نشستن مذاکرات هسته‌ای، خوش‌بین است.
البته تحقق یا عدم‌تحقق چنین تصوری صرفا با سیگنال‌های مختلف سیاسی و در گذر روزها و هفته‌های آینده مشخص خواهد شد. بسیاری از تحلیلگران معتقدند با فروکش ریسک‌های سیاسی و عملیاتی شدن سناریوهای خوشبینانه مبتنی بر دستیابی به یک توافق، می‌توان انتظار داشت ورود پول به بازار سهام سرعت بگیرد. اگر ماحصل رفت‌و‌آمدهای دیپلماتیک برای حلوفصل مساله هسته‌ای کشور ختم‌به‌خیر شود، بنگاه‌های بورسی وارد مسیر جدیدی خواهند شد. به باور کارشناسان، توافق هسته‌ای منجر به عقد قراردادهای جدید و رشد شرکت‌های صادرات‌‌‌‌‌محور به صورت تدریجی اما پایدار خواهد شد. چنین رشدی بر پایه بهبود سودآوری شرکت‌ها و از جنس رشدهای بادوام محسوب می‌شود و برخلاف رشدهای هیجانی، عاری از حباب قیمتی است. سناریوی مذکور، اگرچه در نگاه نخست خوشبینانه به نظر می‌رسد اما با توجه به تجربه دوره‌های مشابه گذشته، می‌توان روی آن متمرکز شد.
ابهامی به نام دامنه نوسان
در روزهایی که بازار با رشدهای چشمگیر شاخص‌های سهامی روبه‌رو بوده است، مطالبه‌ای از سوی بورس‌بازان مبنی بر حذف محدودیت دامنه نوسان شکل گرفته است. اما به نظر می‌رسد سیاستگذار بورسی برنامه جدی برای حذف محدودیت شکل‌گرفته حداقل در شرایط کنونی ندارد. با عنایت به اینکه مواضع سازمان بورس در این مورد به طور مشخص عیان نیست، سهامداران نسبت به این مساله با چند ابهام مهم مواجه هستند. به نظر می‌رسد واکنش صریح از سوی سازمان نسبت به سرنوشت دامنه نوسان بتواند ابهامات ایجادشده در این بستر را رفع کند. کما اینکه محدودیت شکل‌گرفته در خصوص دامنه نوسان به‌نوعی دخالت در بطن معاملات محسوب می‌شود و مانع پیشروی روند طبیعی دادوستدها خواهد شد. از سوی دیگر، با توجه به خبرمحور بودن بازارها می‌توان گفت تداوم مذاکرات هسته‌ای ایران نه‌تنها می‌تواند گامی مثبت در مسیر احیای گفت وگوهای دیپلماتیک باشد، حتی بازارهای موازی را نیز با موجی مثبت همراه خواهد کرد.
همان‌طور که انتظار می‌رفت بازارهای دارایی پس از انتشار اخبار مثبت از مذاکرات در هر دوره واکنش سریع نشان داده‌اند؛ پیام روشنی از اراده بازارها برای استمرار مسیر تعادلی. امری که اهمیت مضاعف این گفت‌وگوها را برجسته‌تر می کند، تعدیل انتظارات تورمی و متعاقبا بار روانی است که بر جامعه بر جا می‌گذارد. نتیجه مذاکرات میان ایران و آمریکا، یکی از کلیدی‌ترین فاکتورهایی است که ابهام را به بازارها تزریق کرده و همه بازارهای دارایی در انتظار تعیین تکلیف مذاکرات هستند.
در روز گذشته نیز برخی اخبار ضدونقیض در خصوص مباحث مذاکراتی مجددا واکنش منفی بازارها را به دنبال داشت؛ به‌طوری‌که در میان سایر بازارهای مالی، رشد نرخ ارز یکی از تحولات مهم دیروز بود. دلار که تا مرز ۸۱هزار تومان کاهش قیمت داده بود، مجددا به کانال بالاتر صعود کرد. این افزایش، اثر مستقیمی بر بازگشایی مثبت صندوق‌های طلا داشت. با توجه به ساختار بازار طلا و اثر پذیری سریع آن از نرخ دلار آزاد، افزایش قیمت دلار منجر به رشد بهای طلا شد. به نظر می‌رسد در صورت تداوم روند بی‌ثباتی نرخ ارز، تقاضا برای طلا تقویت شود. این موضوع ورود پول به بازار سرمایه را به چالش می‌کشد.
در حال حاضر نسبت P/E بازار در سطح زمستان ۱۴۰۳ قرار دارد، اما شاخص کل حدود ۱۰ درصد بالاتر از آن زمان است. با توجه به فضای احتیاطی معامله‌گران نسبت به ریسک‌ها بعید است نسبت قیمت به سود بتواند به سرعت از عدد ۸ عبور کند، مگر آنکه توافقی قطعی به دست آید.
در زمستان ۱۴۰۱، در پی کاهش تنش‌های منطقه‌ای، P/E به حدود ۱۲ واحد رسید و شاخص نیز در اردیبهشت ۱۴۰۲به سقف خود نزدیک شد.در صورت پیشروی سناریوهای خوشبینانه از فضای سیاست خارجی کشور می‌توان انتظار داشت سرمایه‌گذاران بیشتری وارد بازار شوند و حتی نسبت P/E از مرز ۸ واحد عبور کند. براساس اظهارات تحلیلگران بازار سرمایه، شاخص می‌تواند به محدوده ۴.۵میلیون واحد نیز برسد. البته باید این موضوع را در نظر گرفت که در صورت عدم شکل‌گیری توافق و افزایش نرخ ارز شاخص ممکن است در کف محدوده ۳ میلیون واحد تثبیت شود.