چرا پرتفوی بورس‌بازان با شاخص کل همگام نشد؟
بررسی‌‌‌های آماری نشان می‌دهد که از ابتدای سال‌جاری تا اوایل شهریور، با توجه به افت بیشتر نمادهای کوچک نسبت به سهام شاخصساز، نسبت شاخص کل به هموزن با افزایش همراه شده؛ اما از ابتدای شهریورماه، روند نسبت شاخص کل به هموزن معکوس شده است. در این بازه زمانی با توجه به عملکرد بهتر سهام کوچک در قیاس با سهام بزرگ بازار، نسبت مذکور تعدیل شده است.
انتقادات نسبت به فرمول شاخص کل
همواره در محافل بورسی و در میان اهالی بورس تهران، انتقاداتی وجود داشته با این مضمون که شاخص کل بورس آینه تمام‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌نمای وضعیت بازار سهام نیست. به بیانی ساده‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌تر، چون مبنای محاسبات شاخص کل، وزن و ارزش بازار شرکت‌هاست، مثبت بودن چند نماد با ارزش بازار بالا می‌‌‌تواند چهره و رخسار بازار سرمایه را سبزپوش نشان دهد، در حالی که در واقعیت اکثر نمادهای بازار در محدوده سرخ تابلو معامله می‌‌‌شوند. در همین راستا و با توجه به چنین ضعف‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها و کاستی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌هایی که در نماگر اصلی بازار سهام موجود بود، از ابتدای سال93، شاخص دیگری در بازار سهام تحت عنوان شاخص هموزن معرفی شد که در فرمول محاسبه آن سعی شده بود نقصان موجود در فرمول شاخص کل پوشش داده شود. این شاخص با توجه به اینکه وزن و ارزش بازار شرکت‌ها را یکسان در نظر می‌‌‌گرفت، نماگر بهتری برای بیان اوضاع و احوال و شمای کلی حاکم بر صحنه معاملات بورس تهران بود و چهره و سیمای بازار را به نحو مطلوب‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌تر و بهتری از شاخص کل نمایش می‌‌‌داد.
واکاوی تفاوت شاخص‌‌‌کل و هموزن
همان‌طور که اشاره شد، در فرمول محاسبه شاخص کل، وزن و ارزش بازار شرکت‌ها از اهمیت زیادی برخوردار است. به‌‌‌عنوان مثال، اگر در یک روز معاملاتی نماد فولاد با ارزش بازار فرضی 300همت (هزار میلیارد‌‌‌تومان) با 5درصد افزایش قیمت مواجه شود و در مقابل 9 نماد دیگر در بازار سهام موجود باشد که مجموع ارزش بازار آنها 50همت باشد و در آن روز این نمادها در دامنه منفی معامله شوند، با وجود اینکه به لحاظ تعداد 90درصد بازار در محدوده منفی معامله می‌شود، رنگی که شاخص کل برای اهالی بازار سهام نمایش خواهد داد، رنگ سبز خواهد بود؛ زیرا همان‌طور که ذکر شد شاخص کل، به وزن و ارزش بازار شرکت‌ها اهمیت می‌دهد و به تعداد نمادهای مثبت و منفی توجهی نمی‌‌‌کند.
در مقابل، شاخص هموزن ضعف شاخص کل را جبران می‌کند؛ مثلا اگر در همان روز معاملاتی به سراغ شاخص هموزن برویم، خواهیم دید که این شاخص با کاهش ارتفاع همراه شده است؛ زیرا با توجه به وزن یکسان نمادها، طبیعتا چون در این روز، 90درصد بازار به لحاظ تعداد در محدوده سرخ تابلو معامله شده است، این شاخص نیز در مدار نزولی قرار خواهد گرفت.
نسبت شاخص‌‌‌کل به هموزن
بیش از سه‌دهه است که شاخص‌‌‌کل بورس تهران محاسبه و برای بیان اوضاع و احوال بازار سهام و مقایسه بازدهی سایر بازارها با بازار سهام از این شاخص استفاده می‌شود. اما همان‌طور که گفته شد، از ابتدای سال 93 محاسبه و اعلام شاخص هموزن نیز در دستور کار قرار گرفت. شاخص هموزن از سطح مبدا 10هزار واحدی آغاز به کار کرده و در واقع مبنای شروع محاسبه این شاخص از سطح 10هزار واحدی بوده است، این در حالی است که در همین تاریخ، شاخص کل بورس تهران در سطح 79هزار و 15واحدی قرار داشته است. با تقسیم عدد شاخص‌‌‌کل بر شاخص هموزن به نسبت شاخص کل به شاخص هموزن می‌‌‌رسیم که در آخرین روز معاملاتی اسفند سال 92 و دقیقا در نقطه شروع محاسبه شاخص هموزن در سطح 7.9واحد قرار داشته است.
طبیعتا با توجه به اثرگذاری بیشتر نمادهای شاخصساز بر شاخص کل و مشهودبودن نوسان نمادهای کوچک در شاخص هموزن، از تاریخ مذکور به بعد، اگر عملکرد شاخص‌‌‌کل بهتر می‌‌‌بود، با توجه به بزرگ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌شدن صورت کسر و رشد بیشتر صورت کسر نسبت به مخرج آن، نسبت شاخص کل به هموزن عدد بیشتری را نمایش می‌‌‌داد. افزون بر این اگر نمادهای کوچک‌تر بازار، عملکرد بهتری نسبت به نمادهای بزرگ و با ارزش بازار بالا داشته باشند، با توجه به رشد بیشتر مخرج کسر نسبت به صورت آن، عدد این نسبت کوچک‌تر خواهد شد.
بررسی سابقه تاریخی
اما در واقعیت و بعد از گذشت یک‌دهه از تاریخ شروع محاسبه شاخص هموزن، این نسبت اکنون در چه سطحی قرار دارد؟ در جریان معاملات روز گذشته، شاخص‌‌‌کل بورس تهران در سطح 2میلیون و 114هزار واحدی قرار گرفت و شاخص هموزن نیز در کانال 696هزار واحدی آرام گرفت. با تقسیم دو عدد مذکور بر یکدیگر به عدد 3.03 به عنوان نسبت شاخص کل به هموزن می‌‌‌رسیم. همان‌طور که مشاهده می‌شود، این نسبت افت 62درصدی را تجربه کرده است. چنین افتی در این نسبت به این معناست که در حد فاصل سال‌های 93 تا به حال، نمادهای کوچک و با ارزش بازار پایین در بستر بازار سهام، عملکرد بهتری را به نمایش گذاشته‌‌‌اند.
این نسبت از ابتدای شروع محاسبه نماگر هموزن همواره در مسیر نزولی قرار داشته و در این اثنا، بازه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌هایی وجود داشته که به دلیل استقبال از نمادهای شاخصساز در بازار سهام و عملکرد بهتر شاخص کل نسبت به شاخص هموزن، این نسبت در مسیر افزایشی قرار گرفته است. مثلا این نسبت با عملکرد بهتر شاخص‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌سازها نسبت به نمادهای کوچک در سال 99 تا نزدیکی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های سقف تاریخی خود افزایش پیدا کرد، اما با شروع ریزش قیمت‌ها در مرداد و با توجه به اینکه نمادهای شاخصساز بازار سهام دچار اضافه جهش شده بودند، شاهد تعدیل این نسبت بودیم.
مقایسه بازدهی دو نماگر اصلی
مقایسه بازدهی شاخص کل بورس تهران و شاخص هموزن در یک‌دهه اخیر و از انتهای اسفند سال92 تا پایان معاملات روز گذشته گویای این نکته است که در این برش زمانی شاخص کل با رشد 2538درصدی همراه شده است، این در حالی است که در همین بازه زمانی شاخص هموزن رشد 6960درصدی را برجای گذاشته است. در واقع رشد بیشتر شاخص هموزن نسبت به شاخص‌‌‌کل سبب شده است تا نسبت شاخص‌‌‌کل به هموزن با افت 73درصدی از سطح 7.9واحدی تا سطح 3.03واحدی عقب‌‌‌نشینی کند. پس در یک دهه اخیر نمادهای کوچک‌تر در بستر بازار سهام عملکرد به مراتب بهتری نسبت به نمادهای بزرگ داشته‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌اند.
اینکه در آینده نیز چنین سناریویی محقق خواهد شد یا نه، به عوامل متعددی بستگی دارد که در این گزارش مجال پرداختن به آنها نیست، اما می‌‌‌توان گفت در بلندمدت سلسله‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ای از عوامل موجب می‌‌‌شوند روند خاصی در بطن بازارهای مالی حادث شود که این عوامل در آینده نیز ممکن است به‌‌‌عنوان فاکتور اثرگذار بر بازار موجود باشند. موضوعی که در این اثنا به اذهان خطور می‌کند این است که با توجه به اینکه برای مقاصدی مانند شاخص‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌سازی می‌‌‌توان از نمادهای بزرگ بازار استفاده کرد، بسیاری از سهامداران برای اینکه از شر دخالت‌‌‌های دولتی در امان بمانند، راهی نمادهای کوچک بازار شده‌‌‌اند. افزون بر این برای اهدافی مانند سفته‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌بازی نیز نمادهای کوچک‌تر بازار، پتانسیل بهتری نسبت به نمادهای بزرگ بازار دارند و با نقدینگی کمتر می‌‌‌توان روند معاملات این نمادها را تحت‌‌‌تاثیر قرار داد.
وضعیت سال‌جاری
بررسی‌‌‌های آماری نشان می‌دهد که از ابتدای سال‌جاری تا پایان معاملات هفته گذشته، شاخص هموزن افت بیشتری را نسبت به شاخص کل به ثبت رسانده است. این موضوع به این معناست که در سال‌جاری، سهام کوچک بازار افت بیشتری نسبت به سهام بزرگ و شاخصساز بازار تجربه کرده‌اند. با توجه به این موضوع و کاهش بیشتر مخرج نسبت به صورت در نسبت شاخص کل به هموزن، این نسبت با رشد همراه شد. اما از اوایل شهریور در سپهر بورس تهران، نمادهای کوچک با استقبال معامله‌‌‌گران همراه شده و این موضوع به افت نسبت شاخص کل به هموزن منجر شده است.
