بررسی روند بازده دارایی‌ها در بورس/ شرکت‌های بورس از دارایی‌هایشان چقدر سود می‌سازند؟
آمار ها نشان می دهد با وجود کاهش بازده دارایی شرکت های بورس از ابتدای ۱۴۰۰ اما میانگین بازده دارایی شرکت های بورس در شرایط فعلی بالاتر از ابتدای دهه ۹۰ است و در این مدت ۴.۷ واحد درصد افزایش یافته است. در فروردین ۱۳۹۰، بازده دارایی شرکت‌های بورسی به‌طور میانگین حدود ۶.۵ درصد بوده است، در حالی که این عدد در فروردین ۱۴۰۴ به حدود ۱۱.۲ درصد افزایش یافته است.
در ارزیابی عملکرد مالی بنگاه‌های اقتصادی، شاخص بازده دارایی‌ها(ROA) یکی از مهم‌ترین معیارهایی است که تحلیل‌گران برای سنجش کارایی شرکت‌ها در استفاده از منابعشان به آن توجه دارند.
این شاخص بیانگر آن است که شرکت‌ها به‌طور متوسط چقدر سود نسبت به کل دارایی‌های خود تولید می‌کنند.
درک دقیق از این شاخص، به سرمایه‌گذاران، تحلیل‌گران و سیاست‌گذاران کمک می‌کند تا چشم‌انداز واقعی‌تری از وضعیت تولید، سودآوری و بهره‌وری بنگاه‌ها داشته باشند.
بررسی داده‌های بلندمدت بازار سرمایه ایران نشان می‌دهد بازده دارایی شرکت های بورس در سال‌های گذشته تغییراتی داشته که تحلیل آن می‌تواند دید مناسبی نسبت به شرایط اقتصادی و ساختار بنگاه‌های ایرانی ارائه کند.
بازده دارایی ها چیست و چرا اهمیت دارد؟
بازده دارایی‌ها نشان می‌دهد شرکت‌ها چقدر از منابع مالی خود به‌صورت اثربخش استفاده می‌کنند. این شاخص معمولاً به‌صورت درصدی نمایش داده می‌شود.
هر چه بازده دارایی های شرکت بالاتر باشد، به این معناست که شرکت در تبدیل منابعش به سود موفق‌تر بوده است. در شرایطی که اقتصاد در وضعیت ثبات قرار دارد، این شاخص می‌تواند به‌عنوان معیار مقایسه‌ای بین شرکت‌ها یا صنایع مختلف استفاده شود.
هم‌چنین روند تغییرات این شاخص در سطح کل بازار سرمایه، تصویری از عملکرد کلی اقتصاد شرکتی در کشور را نشان می‌دهد.
روند تاریخی بازده دارایی ها در بازار سرمایه
داده‌های شرکت پردازش اطلاعات مالی پویا فاینانس از ابتدای دهه ۱۳۸۰ تا آغاز دهه ۱۴۰۰ نشان می‌دهند بازده دارایی ها در بازار سرمایه در مقاطع مختلفی دچار نوسان شده است.
در بازه ابتدایی (۱۳۸۰ تا ۱۳۹۰) این شاخص با نوساناتی محدود در حوالی ۱۴ تا ۱۵ درصد قرار داشت. در این سال‌ها که با تثبیت نسبی بازار و رشد اقتصادی همراه بود، عملکرد بنگاه‌ها نیز روندی متعادل داشت.
اما از سال ۱۳۹۰ به بعد، هم‌زمان با تحولات اقتصادی، سیاست‌های ارزی و تغییرات محیط بین‌المللی، نوسانات بیشتری در بازده دارایی شرکت های بورس اتفاق افتاد.
اوج‌گیری قیمت دارایی‌ها در بازار سرمایه، رشد نقدینگی و افزایش موقت سودآوری شرکت‌ها باعث شد این نسبت در برخی سال‌ها به بالاتر از ۱۸ درصد نیز برسد.
از حدود سال ۱۳۹۹، روندی متفاوت آغاز شد. افزایش هزینه‌های تولید، کاهش رشد اقتصادی، نوسانات نرخ ارز و تحریم ها موجب شد سودآوری شرکت‌ها نسبت به دارایی‌هایشان کاهش یابد.
بررسی داده‌های ماهانه بازار نشان می‌دهد بازده دارایی شرکت ها در ابتدای سال ۱۴۰۳ به محدوده ۱۱ درصد رسیده است.
افزایش نسبت به ابتدای دهه ۹۰
با وجود کاهش بازده دارایی شرکت های بورس از ابتدای ۱۴۰۰ اما آمار ها نشان می دهد میانگین بازده دارایی شرکت های بورس در شرایط فعلی بالاتر از ابتدای دهه ۹۰ است و در این مدت ۴.۷ واحد درصد افزایش یافته است.
در فروردین ۱۳۹۰، بازده دارایی شرکت‌های بورس به‌طور میانگین حدود ۶.۵ درصد بوده است، در حالی که این عدد در فروردین ۱۴۰۴ به حدود ۱۱.۲ درصد افزایش یافته است.
این داده‌ها نشان می‌دهد نسبت سودآوری به دارایی‌ها نسبت به ۱۴ سال قبل رشد کرده است، هرچند برای تحلیل دقیق‌تر باید عوامل تورمی، ساختار دارایی‌ها و کیفیت سودآوری هم در نظر گرفته شود.
عوامل مؤثر بر کاهش نسبی بازده دارایی ها
افت نسبی بازده دارایی شرکت ها در سال‌های اخیر را نمی‌توان صرفاً به کاهش سودآوری شرکت‌ها نسبت داد. مجموعه‌ای از عوامل ساختاری و اقتصادی در این روند تأثیرگذار بوده‌اند.
به زعم کارشناسان افزایش قیمت دارایی‌های ثابت یکی از این عوامل بوده است.
در واقع رشد شدید قیمت املاک، تجهیزات و سرمایه‌گذاری‌های بلندمدت باعث شده که دارایی‌های شرکت‌ها در ترازنامه رشد چشمگیری داشته باشد، بدون اینکه لزوماً بازده متناظری ایجاد کنند.
نوسانات اقتصادی و نرخ ارز از دیگر عوامل تغییرات نرخ بازده دارایی ها است به بیان دیگر نوسان های قیمت ارز و تورم باعث شده هزینه‌های عملیاتی شرکت‌ها به‌صورت پیوسته افزایش پیدا کند و حاشیه سود کاهش یابد.
در عین حال به نظر می رسد محدودیت های تجاری تحت تاثیر تحریم‌ها نیز بر این موضوع اثر داشته و موجب شده برخی صنایع صادرات‌محور با چالش‌های در این زمینه مواجه شوند که بر سودآوری آن‌ها تأثیر منفی گذاشته است.
مقایسه با سایر بازارها و کشورها
در مقایسه با سایرکشورها، نسبت بازده دارایی ها در بازار سرمایه ایران هنوز در محدوده به‌نسبت قابل قبولی قرار دارد.
برای مثال، در بسیاری از بازارهای نوظهور، نسبت بازده دارایی شرکت‌های بزرگ صنعتی بین ۵ تا ۱۰ درصد در نوسان است. اما تفاوت اصلی در ثبات این شاخص و ساختار هزینه‌ای شرکت‌ها است.
در کشورهای توسعه‌یافته، نوسانات این شاخص بسیار کمتر است و تصمیم‌گیری‌های کلان اقتصادی تأثیر مستقیم و شدیدی بر این شاخص نمی‌گذارند.
در ایران، اما اثرگذاری سیاست‌های کلان اقتصادی و مالی بسیار پررنگ است و همین موضوع باعث تغییرات محسوس در عملکرد شرکت‌ها می‌شود.
امکان بهبود یا تثبیت
پاسخ به این پرسش که بازده دارایی شرکت ها در آینده چه مسیری را طی خواهد کرد، بستگی به مجموعه‌ای از عوامل دارد.
به زعم تحلیل گران در صورت کاهش نرخ تورم، ثبات نرخ ارز و تسهیل فعالیت‌های تجاری، حاشیه سود شرکت‌ها می‌تواند افزایش یابد.
بهبود بهره‌وری و سرمایه‌گذاری در فناوری‌های نوین نیز به شرکت‌ها در افزایش بازده دارایی‌ها کمک خواهد کرد.
در مقابل، تداوم شرایط فعلی، فشار هزینه‌ای و کاهش درآمد واقعی، ممکن است روند کاهشی بازده دارایی‌ها را ادامه‌دار کند.